Rzecznik Praw Dziecka (RPD) – konstytucyjny jednoosobowy organ władzy państwowej ustanowiony artykułem 72 ust. 4 Konstytucji RP z1997 roku, po raz pierwszy powołany w 2000 roku.

Rzecznik stoi na straży praw dziecka określonych w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, Konwencji o Prawach Dziecka i innych przepisach prawa, z poszanowaniem odpowiedzialności, praw i obowiązków rodziców.
Kieruje się dobrem dziecka oraz bierze pod uwagę, że naturalnym środowiskiem jego rozwoju jest rodzina.
Największą grupę stanowią sprawy związane z pomocą finansową; dotyczą trudności w uzyskaniu świadczeń z zakresu pomocy społecznej lub
ubezpieczeń społecznych (renta, alimenty); wiele dotyczy pomocy w uzyskaniu mieszkania bądź lokalu socjalnego.

Do Rzecznika napływają także protesty społeczności lokalnych dotyczących realizacji prawa do nauki: likwidacji szkół i placówek, zmiany obwodów szkolnych, dowozu dzieci do szkół, dwuzmianowości zajęć lekcyjnych.
Najczęściej są to listy zbiorowe z prośbą o wstawiennictwo. Natomiast indywidualne wystąpienia wiążą się z niewłaściwym traktowaniem uczniów przez nauczycieli, wypadków na terenie szkoły i z przemocą rówieśniczą.
Najczęściej poruszane kwestie związane z prawem do ochrony zdrowia dotyczą finansowania kosztów leczenia oraz zwolnienia rodziców z opłat za pobyt w szpitalu przy chorym dziecku.
W przypadku dzieci niepełnosprawnych sygnalizowane są problemy kosztów rehabilitacji, bezpłatnego transportu, zakupu specjalistycznego sprzętu.

Osobną grupę stanowią sprawy związane z orzecznictwem sądowym i egzekwowaniem wyroków, utrudnianiem kontaktów z dzieckiem przez
jednego z rodziców, zawieszaniem lub ograniczaniem władzy rodzicielskiej, kwestie związane z uprowadzeniem dziecka za granicę.
Szereg zapytań dotyczy uzyskania informacji lub porady jak i gdzie rozwiązać konkretny problem np. jak reagować na przemoc wobec dzieci.

Do Rzecznika zgłaszają się głównie rodzice i opiekunowie dzieci, krewni a także same dzieci. Liczne uwagi i postulaty formułowane są również przez
osoby profesjonalnie zajmujące się dziećmi (pedagodzy szkolni, psycholodzy, nauczyciele) i organizacje pozarządowe.