Podstawowym zadaniem Rzecznika Praw Obywatelskich jest dokonywanie kontroli przestrzegania praw i wolności obywateli w trakcie działalności organów państwa. W sprawach o ochronę wolności i praw, człowieka i obywatela Rzecznik bada, czy wskutek działania łub zaniechania organów, organizacji i instytucji obowiązanych do przestrzegania i realizacji tych wolności i praw nie nastąpiło naruszenia prawa, a także zasad współżycia i sprawiedliwości społecznej (art. 1 ust. 3 u. RPO). Uzasadnia to zakwalifikowanie Rzecznika Praw Obywatelskich, będącego organem ochrony prawnej, jako organu kontroli przestrzegania prawa (kontroli legalności). Do zadań Rzecznika Praw Obywatelskich zalicza się ochronę praw i wolności zarówno obywateli polskich, jak i bezpaństwowców oraz cudzoziemców, znajdujących się pod władzą RP.